Phẫu thuật bệnh lý nang xương đơn độc

           Nang xương đơn độc còn được gọi là u nang xương đơn phương (Unicameral bone cysts – UBC). Nang xương là một khoang chứa đầy chất lỏng có màu vàng, không kèm theo triệu chứng ở trường hợp nhẹ. Tuy nhiên bệnh nhân có thể bị đau khi tổn thương nang lớn hơn, kèm theo xương mỏng và dễ gãy. U nang xương đơn độc thường không gây ra những tổn thương ngoài xương nên được đánh giá là lành tính, ít gây ra những rủi ro nghiêm trọng. Nang xương thường gặp ở trẻ em hơn so với người lớn. Ngoài ra tỉ lệ mắc bệnh của nam giới so với phụ nữ là 2:1.

           Vị trí tổn thương

           Một u nang xương có thể hình thành và phát triển ở trong bất kỳ cấu trúc xương nào. Tuy nhiên chúng thường nằm trong tủy và chủ yếu được tìm thấy ở những xương dài, tiếp giáp với sụn phát triển. Cụ thể:

• Các xương cánh tay (chiếm 50 – 60% tổng số ca bệnh)
• Xương đùi gần (chiếm 30% tổng số ca bệnh) hoặc một số xương dài khác
• Xương bàn chân
• Một số vị trí ít phổ biến nhưng thường gặp ở người lớn:
  • Khung chậu (chiếm 2% tổng số ca bệnh)
  • Cột sống
• Một số vị trí ít phổ biến nhưng thường gặp ở trẻ:
  • Cánh chậu
  • Các xương nhỏ

           Phân loại nang xương đơn độc (2 loại)

           Dựa vào đặc điểm và khả năng tiến triển, nang xương đơn độc được phân thành hai loại, bao gồm:

           1. U nang thể hoạt động

Một u nang hoạt động sẽ phát triển trên những khu vực tiếp giáp với sụn tiếp hợp đầu xương.

Tùy thuộc vào khả năng phát triển và mức độ xâm lấn của nang xương, tổn thương có thể phá hủy mảng biểu mô khiến người bệnh mắc chứng xương ngắn vĩnh viễn. Ở những trường hợp nhẹ hơn, khối u hoạt động có thể gây gãy xương bệnh lý sau khi phát triển.

           2. U nang thể tiềm ẩn

Một u nang xương đơn phương tiềm ẩn sẽ hình thành ở vị trí cách xa mảng biểu mô. Chúng ít phát sinh rủi ro và có khả năng chữa lành cao khi điều trị. U nang tiềm ẩn thường gặp ở những trẻ em có độ tuổi từ 5 – 15 tuổi.

           Nguyên nhân gây nang xương đơn độc

           Hiện nay nguyên nhân gây nang xương đơn độc vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên các nhà nghiên cứu tin rằng u nang xương có thể xảy ra khi lượng chất lỏng trong xương bị phân hủy với tốc độ cao và tích tụ tại một khu vực do tắc nghẽn. Điều này được kết luận khi các thành phần hóa học của chất lỏng màu vàng được tìm thấy trong u nang xương có cấu trúc khá giống với thành phần hòa học trong huyết thanh.

           Ngoài ra một số nghiên cứu và giả thuyết khác cũng được đưa ra. Cụ thể:

• U nang xương đơn độc là kết quả của những rối loạn liên quan đến sụn phát triển.
• Sự phát triển bất thường liên quan đến những tĩnh mạch của xương do những vấn đề về hệ tuần hoàn gây ra.
• Chấn thương lặp đi lặp lại kích thích u nang xương đơn phương phát triển.

           Triệu chứng của nang xương đơn độc

           Hầu hết các u nang xương đơn độc không kèm theo triệu chứng. Vì thế chúng thường được phát hiện khi tình cờ khám xương, chụp CT hoặc X-quang do những nguyên nhân khác như chấn thương gãy xương. Tuy nhiên ở những trường hợp có nang xương đang phát triển và gây tổn thương lớn, thành xương gần đó có thể mỏng đi theo thời gian, và gây ra những vấn đề sau:

• Xương yếu
• Gãy xương
• Đau xương mãn tính
• Giảm khả năng vận động

           Vì thế để phòng ngừa rủi ro, người bệnh nên thăm khám định kỳ và điều trị dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

           Chẩn đoán xác định nang xương đơn độc

           + Chụp X-quang

           Đây là kỹ thuật chẩn đoán u nang xương đơn phương chủ yếu. Trên hình ảnh X-quang, u nang xương có những đặc điểm sau:

• Tổn thương được tìm thấy trong xương dài (khoảng 90 – 95% trường hợp)
• Nang xương có hình thuôn dài, chạy dọc theo chiều dài của xương
• Có tâm
• Hiếm khi nang xương đa nhân và phát triển lớn
• Có vết nứt hoặc có một mảnh xương nhỏ xuất hiện và di chuyển trong dịch nang khi bị gãy xương (dấu hiệu mảnh rơi). Đây là dấu hiệu chẩn đoán u nang xương đơn độc.
• Bong bóng di chuyển lên trên (dấu hiệu bong bóng tăng). Đây là dấu hiệu chẩn đoán u nang xương đơn sụn.

           + Chụp cắt lớp vi tính (CT)

           Kỹ thuật này được chỉ định để xác định nguy cơ gãy xương và đánh giá độ dày thành nang.

• Ở khu vực bị tổn thương xuất hiện vách mỏng với giả vách ngăn
• Vách ngăn có lỗ thủng cho phép hai khoang thông thương hoặc vách ngăn không hoàn toàn.

• Không có mức chất lỏng trừ khi đã xuất hiện biến chứng liên quan đến xuất huyết

           Phương pháp điều trị nang xương đơn độc

           Phẫu thuật là phương pháp điều trị nang xương đơn độc chủ yếu. Ngoài ra người bệnh có thể sử dụng thuốc để giảm triệu chứng và tăng hiệu quả chữa u nang xương đơn độc. Phẫu thuật nạo bỏ tổn thương giúp loại bỏ hoàn toàn u nang xương đơn độc trước khi kích thích những tế bào xương mới phát triển. Đồng thời giảm nguy cơ gãy xương bệnh lý và hạn chế tái phát. Các bước nạo bỏ tổn thương:

• Dùng dao mổ tạo một đường rạch hoặc một lỗ trong xương
• Dùng ống mềm dẫn lưu chất lỏng bên trong u nang ra ngoài
• Sử dụng dụng cụ y tế nạo mô niêm mạc ra khỏi tổn thương

           Để giảm nguy cơ tái phát từ những tế bào tổn thương còn sót lại cần nạo vét sạch nang xương: Sau khi phẫu thuật nạo bỏ tổn thương, người bệnh sẽ được ghép xương để hoàn thành quá trình phục hồi. Để thực hiện, bác sĩ chuyên khoa sẽ dùng xương của người hiến tặng hoặc xương tự thân cấy ghép vào khoang trống. Sự cấy ghép này sẽ kích thích các tế bào xương phát triển, lấp đầy vị trí tổn thương và đảm bảo khả năng vận động cho bệnh nhân. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể sử dụng vật liệu nhân tạo (còn được gọi là xi măng) lấp đầy khoảng trống sau khi nạo bỏ tổn thương.

           Ngoài ra trong thời gian điều trị, người bệnh cần lưu ý một số điều dưới đây để tăng tốc độ phục hồi:

• Xây dựng chế độ ăn uống đầy đủ thành phần dinh dưỡng từ các loại thực phẩm lành mạnh để rút ngắn tốc độ phục hồi tổn thương, giảm nguy cơ tái phát. Cụ thể như như rau xanh, trái cây, thịt, cá, sữa, hài sản. Đặc biệt cần bổ sung đủ hàm lượng canxi và vitamin D cần thiết cho quá trình tái tạo xương.
• Uống đủ 2 lít nước mỗi ngày cũng là cách hỗ trợ giảm tổn thương, tăng hấp thụ chất dinh dưỡng và
• Vật lý trị liệu theo hướng dẫn của chuyên gia để phục hồi chức năng và đảm bảo vận động linh hoạt.
• Thường xuyên đi lại, tập thể dục với các bài tập yoga hoặc bộ môn thích hợp (bơi lội, đạp xe…) để phòng ngừa cứng khớp, teo cơ do bất động lâu ngày, duy trì khả năng vận động và nâng cao sức khỏe.
• Dành nhiều thời gian nghỉ ngơi, tránh vận động mạnh hoặc lao động gắng sức trong giai đoạn phục hồi.

           Nang xương đơn độc là một tổn thương lành tính và có thể được điều trị bằng nhiều phương pháp phác nhau. Tuy nhiên tổn thương này khó được nhận biết trong giai đoạn sớm khiến nguy cơ gãy xương tăng cao, xương yếu và khó điều trị hơn. Vì thế người bệnh nên khám sức khỏe xương khớp định kỳ hoặc thăm khám ngay khi đau xương xuất hiện. Sau đó điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để hạn chế rủi ro. Việc thăm khám định kỳ đối với trẻ nhỏ hiện nay ít được các gia đình coi trọng, thường chỉ khi trẻ kêu đau hoặc cha mẹ thấy xưng nề, bầm tím… bất thường mới đưa trẻ đi khám, đối với bệnh lý nang xương như đã mô tả các bác sỹ còn gặp và tình cờ phát hiện bệnh lý nang xương khi trẻ bị chấn thương gãy xương, hay còn gọi là gãy xương bệnh lý.

           Ngày 16/07/2021 bệnh viện Nam thăng long tiếp nhận bệnh nhân L.G.B (sinh năm 2012), trẻ bị ngã trên nền đất, sau ngã mất vận động đùi trái, gia đình đưa đến viện được thăm khám, cố định và chụp X quang và chẩn đoán xác định là Gãy kín xương 1/3 dưới xương đùi trái trên bệnh nhi bị nang xương 1/3 dưới xương đùi trái.

           Sau đó bệnh nhân được chỉ định gây mê, nắn bó bột cố định chậu lưng chân trái. Bệnh nhi tiếp tục được chụp CT-scaner dựng hình xương, đánh giá chính xác tính chất nang xương. Các bác sỹ đã hội chẩn thống nhất chẩn đoán trẻ bị bệnh lý nang xương đơn độc, nang lớn làm mỏng và yếu xương đùi dẫn đến dễ gãy. Bệnh nhi được chỉ định phẫu thuật nạo bỏ nang xương, ghép xương, và kết hợp xương nẹp vít. Xét thấy kích thước nang xương quá lớn nên việc ghép xương tự thân là khó, cần ghép xương đồng loại.

           Sau khi giải thích dõ tình trạng bệnh lý của bệnh nhi cho gia đình, các bác sỹ bệnh viện Nam Thăng Long đã liên hệ với trung tâm mô phôi Bệnh viện trường ĐH Y Hà Nội để yêu cầu được cung cấp xương đồng loại bảo quản. Ngày 20/7/2021 ca mổ đã được tiến hành tại BV NTL, ca mổ kéo dài 1,5 giờ, bệnh nhi được truyền 1 đơn vị máu hồng cầu trong mổ.

           Ngày thứ 5 sau mổ, ThS. Bs Vũ Giang An – Trưởng khoa Chấn thương chỉnh hình, người trực tiếp thực hiện ca phẫu thuật cho biết: “Tình trạng bệnh nhi hiện tại đang tiến triển tích cực, bệnh nhi khỏe, ăn ngủ tốt, không sốt, vết mổ khô, chi giảm xưng nề, đánh giá phim X-quang chụp lại  là rất tốt về cả giải phẫu và mật độ che phủ nang của xương ghép nhân tạo”. Bác sỹ dự định cho bệnh nhi ra viện sau 3 ngày nữa.

           Về vấn đề này bác sỹ cũng đưa ra lời khuyên cho các bậc phụ huynh: “Hãy luôn để ý đến các con nhỏ, nên thận trọng cho con khám bác sỹ trước một dấu hiệu bất thường của trẻ ngay cả dấu hiệu nhỏ nhất, các bất thường đó đôi khi đến từ cảm nhận của chính các con, đôi khi đến từ nhận xét chủ quan của bố mẹ hay người thân trong gia đình”.

           MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRƯỚC MỔ:

           HÌNH ẢNH SAU MỔ

ThS. Bs Vũ Giang An - Trưởng khoa Chấn thương chỉnh hình