Gãy xương đùi

           I. Giới thiệu

         Xương đùi là xương dài nhất và chắc khoẻ nhất trong cơ thể. Vì xương đùi rất chắc khỏe nên lực chấn thương phải đủ mạnh mới có thể làm gãy xương. Ví dụ tai nạn xe là nguyên nhân hàng đầu gây gãy xương đùi.

           Có 2 kiểu gãy là gãy cổ xương đùi và thân xương đùi. Gãy cổ xương đùi thường gặp ở người tuổi cao nên thường gặp nhất là gãy thân xương đùi

           II. Nguyên nhân, cơ chế, phân loại.

*Nguyên nhân :Gãy xương đùi thường do va chạm mạnh. Nguyên nhân thường gặp nhất của gãy thân xương đùi là do tai nạn xe máy hay xe hơi. Bị xe tông khi đi bộ, té ngã từ trên cao hay vết thương do đạn bắn cũng là các nguyên nhân phổ biến khác.

Các nguyên nhân gây gãy xương nhẹ hơn như té ngã khi đang đứng có thể gây gãy thân xương đùi ở người lớn tuổi có xương yếu.

*Cơ chế :Gãy xương đùi phụ thuộc vào lực tác động gây gãy xương. Những mảnh vỡ của xương có thể nằm đúng vị trí hay dịch chuyển (di lệch), và chỗ gãy xương có thể kín (da còn nguyên vẹn) hoặc hở (xương đâm xuyên da).

*Phân loại: Gãy thân xương đùi được phân loại tùy thuộc vào:

- Vị trí gãy xương (thân xương đùi được chia thành ba đoạn: đoạn xa, đoạn giữa và đoạn gần)

- Các kiểu gãy xương (ví dụ: xương có thể bị gãy ở nhiều hướng khác nhau như gãy ngang, gãy dọc hay gãy ở giữa)

+ Gãy ngang: chỗ gãy là một đường thẳng nằm ngang qua thân xương đùi.

+ Gãy chéo: là loại gãy theo một đường chéo tạo góc trên thân xương đùi.

+ Gãy xoắn: đường gãy xoắn quanh thân xương đùi như các đường sọc xoắn quanh cây kẹo. Một lực xoắn tác động vào đùi sẽ gây ra kiểu gãy xương này.

+Gãy vụn: xương bị gãy thành ba mảnh hoặc nhiều hơn. Trong hầu hết các trường hợp, số lượng các mảnh xương vỡ tương ứng với lực tác động làm gãy xương.

- Da và cơ trên xương có bị rách do tổn thương hay không.

+Gãy kín: vị trí gãy xương ko có tổn thương rách da hay mảnh xương lộ ra ngoài

+Gãy hở: Nếu các mảnh xương bị gãy đâm xuyên qua da hoặc vết thương xuyên thấu đến tận xương bị gãy.( Gãy hở có nguy cơ biến chứng cao hơn – đặc biệt là nguy cơ nhiễm trùng )

           III.Triệu chứng

- Gãy xương đùi thường gây ra cơn đau dữ dội ngay lập tức.

- Chân có thể bị biến dạng :

+ Sự biến dạng dễ thấy ở đùi/chân (gãy gập góc bất thường, vặn xoắn, hay chân ngắn lại)

+ Da bị tổn thương

+ Vết ,mảng thâm tím , sưng nề

+ Mảnh xương gãy có thể đâm xuyên qua da

- Bệnh nhân sẽ không thể đứng hoặc chịu lực lên chân bị thương.

- Thăm khám :Sau khi quan sát, cần dọc theo đùi, cẳng chân và bàn chân của bệnh nhân để tìm những bất thường và kiểm tra các vết thương trên da cũng như cơ bắp quanh đùi. Bác sĩ cũng sẽ kiểm tra mạch đập. Nếu bệnh nhân tỉnh táo, bác sĩ cần kiểm tra cảm giác và sự vận động ở cẳng chân và bàn chân của bệnh nhân.

- Triệu chứng gãy xương rõ:

+ Biến dạng trục chi, cử động bất thường, lạo xạo xương; sờ thấy đầu xương gãy chồi ngay dưới da.

+ Gãy xương hở: chảy dịch tuỷ xương, lộ xương.

- Triệu chứng nghi ngờ gãy xương:

+ Giảm, mất vận động chi.

+ Đau chói khi ấn tại chỗ, giảm đau khi được bất động.

+ Sưng nề, bầm tím.

* Kết quả cận lâm sàng cung cấp thông tin :

- Chụp X-quang: Cách phổ biến nhất để đánh giá gãy xương là chụp X-quang để thấy rõ hình ảnh về xương. Chụp X-quang có thể cho biết xương có bị gãy hay không; cũng có thể cho thấy loại gãy xương và vị trí gãy trong xương đùi.

- Chụp cắt lớp vi tính (CT). Nếu bác sĩ vẫn cần thêm thông tin sau khi xem phim chụp X-quang, có thể yêu cầu chụp CT. Chụp CT cho thấy hình ảnh cắt ngang của chi. Nó có thể cung cấp các thông tin giá trị về mức độ nghiêm trọng của gãy xương. Ví dụ, đôi khi các đường đứt gãy có thể rất mỏng và khó nhìn thấy trên phim chụp X-quang. Chụp CT có thể giúp thấy rõ hơn.

Hình ảnh X-quang gãy xương đùi.

             IV. Những phương pháp nào dùng để điều trị gãy xương đùi

*Điều trị nội khoa: Hầu hết các trường hợp gãy xương đùi đòi hỏi phải phẫu thuật để chữa lành. Đối với gãy xương đùi được điều trị mà không cần phẫu thuật khá hiếm gặp. Trẻ em nhỏ đôi khi được điều trị bằng bó bột.

*Điều trị phẫu thuật: Thời gian phẫu thuật. Nếu da xung quanh nơi gãy xương không bị tổn thương, bác sĩ sẽ đợi cho đến khi bạn ổn định trước khi phẫu thuật. Tuy nhiên, đối với gãy xương hở, bác sĩ cần khẩn trương làm sạch và yêu cầu phẫu thuật ngay lập tức để ngăn ngừa nhiễm trùng.

             Trong thời gian giữa chăm sóc khẩn cấp ban đầu và phẫu thuật, bác sĩ sẽ đặt chân bị gãy trong một cái nẹp chân dài hoặc khung cố định ngoài để kéo xương. Điều này giúp giữ xương bị gãy liên kết tốt hơn và duy trì chiều dài của chân. Khung kéo xương là một hệ thống ròng rọc có trọng lượng và các vật đối trọng giữ các mảnh xương bị gãy với nhau; nó giữ chân thẳng và thường giúp giảm đau.

             Cố định bên ngoài. Trong loại phẫu thuật này, đinh hoặc vít kim loại được đặt vào xương ở trên và bên dưới chỗ gãy xương. Các đinh và ốc vít được gắn vào một thanh đặt bên ngoài da. Thiết bị này là một khung ổn định giữ xương ở vị trí thích hợp để chúng có thể chữa lành.

             Cố định bên ngoài thường là một điều trị tạm thời cho gãy xương đùi. Thủ thuật này dễ dàng thực hiện, do đó nó thường được sử dụng khi một bệnh nhân có nhiều vết thương và chưa sẵn sàng cho một phẫu thuật lâu hơn. Cố định bên ngoài giúp ổn định tạm thời cho đến khi bệnh nhân đủ khỏe mạnh cho phẫu thuật cuối cùng. Trong một số trường hợp, cố định bên ngoài được để lại cho đến khi xương đùi lành hoàn toàn, nhưng điều này không phổ biến.

             Đóng đinh nội tủy. Hiện nay, phương pháp này hầu hết các bác sĩ phẫu thuật sử dụng để điều trị gãy xương đùi. Với phẫu thuật này, một thanh kim loại thiết kế đặc biệt được đưa vào tủy xương đùi. Thanh đi qua vết nứt để giữ nó đúng vị trí.

             Một đinh nội tủy có thể được chèn vào tủy từ hông hoặc đầu gối thông qua một vết rạch nhỏ. Nó được vặn vào xương ở cả hai đầu. Cách này giữ cho đinh và xương ở đúng vị trí trong quá trình lành. Đinh nội tủy thường được làm bằng titan. Chúng có nhiều độ dài và đường kính khác nhau phù hợp với hầu hết các loại xương đùi.

             Kết hợp xương đùi bằng nẹp vít trong phẫu thuật này, các mảnh xương đầu tiên được tái sắp xếp lại đúng như vị trí bình thường của chúng. Chúng được giữ lại với nhau bằng các ốc vít và các tấm kim loại đặc biệt được gắn vào bề mặt bên ngoài của xương. Kết xương đùi bằng nẹp vít thường được sử dụng khi việc đóng đinh nội tủy không thể thực hiện được như các vết nứt kéo dài xuống khớp hông hoặc khớp gối.

             V.Biến chứng

* Các Biến chứng do gãy thân xương có thể gây thêm tổn thương và các biến chứng sau:

 + Các đầu xương bị gãy thường sắc nhọn nên có thể cắt hoặc làm rách những mạch máu hay dây thần kinh xung quanh.

 + Hội chứng khoang cấp tính có thể xảy ra. Đây là tình trạng gây đau đớn, xảy ra khi áp lực bên trong cơ bắp tăng đến mức nguy hiểm. Áp lực này có thể làm giảm lưu lượng máu, ngăn chất dinh dưỡng và oxy đến tế bào thần kinh và cơ bắp. Nếu không giải tỏa áp lực nhanh chóng, thương tật vĩnh viễn có thể xảy ra. Đây là một trường hợp phẫu thuật cấp cứu. Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ phẫu thuật sẽ rạch da và cơ bắp xung quanh để giảm bớt áp lực.

 + Gãy hở làm cho xương tiếp xúc với môi trường bên ngoài. Ngay cả với phương pháp phẫu thuật làm sạch xương và cơ có hiệu quả, xương vẫn có thể bị nhiễ́m trùng. Nhiễm trùng xương rất khó điều trị và thường đòi hỏi phẫu thuật nhiều lần và điều trị kháng sinh lâu dài.

* Biến chứng do phẫu thuật:   

  + Nhiễm trùng

  + Tổn thương dây thần kinh và mạch máu

  + Cục máu đông

  + Thuyên tắc mỡ (tủy xương đi vào máu và có thể di chuyển đến phổi; tình trạng này cũng có thể xảy ra khi gãy xương mà không phẫu thuật).

  + Di lệch xương hay không thể cố định các mảnh xương vỡ đúng vị trí

+ Chậm liền xương hay không liền xương (khi chỗ gãy liền xương chậm hơn bình thường hoặc không liền xương)

+ Kích ứng do dụng cụ (đôi khi đầu đinh hoặc vít có thể gây kích ứng cho các cơ bắp và gân nằm phía trên).

             VI. Điều trị kết hợp

             Thường sau phẫu thuật nên tham vấn về vấn đề vật lý trị liệu sau mổ giúp bệnh nhân hồi phục nhanh hơn nhất là những tổn thương kết hợp như gãy xương kèm tổn thương thần kinh.

                                       Bác sĩ Đào Xuân Vũ – Khoa Chấn thương chỉnh hình